کارآفرین اجتماعی با اتخاذ اصول موسسان استارتاپ و کارآفرینان، کسب و کاری را پایه‌گذاری می‌کند که مستقیماً باعث تغییر اجتماعی می‌شود. انگیزه یک کارآفرین اجتماعی اساساً از تمایل به رفع یا کاهش یک مشکل سیستماتیک اجتماعی یا فرهنگی نشأت می‌گیرد.
در این مقاله، نگاه عمیق‌تری به مفهوم کارآفرینی اجتماعی (social entrepreneurship) خواهیم داشت، این که با کارآفرینی عادی چه تفاوتی دارد و چرا مهم است. همچنین چند مثال برای بررسی نمونه‌های موفق کارآفرینی اجتماعی معرفی خواهیم کرد.
کارآفرینی اجتماعی چیست؟
به طور کلی، کارآفرینی اجتماعی نوعی سرمایه‌گذاری نوآورانه است که به ایجاد تغییر کمک می‌کند. کارآفرین اجتماعی هدف خاصی دارد که به آن اهمیت می‌دهد، و یک مدل کسب و کار را برای ایجاد اثری مثبت توسعه می‌دهد. هدف اصلی کارآفرین اجتماعی ایجاد تغییر اجتماعی پایدار از طریق کسب و کار است.
تعدادی از حوزه‌های اصلی مورد توجه کارآفرینان اجتماعی عبارت اند از:
- توسعه اقتصادی
- تحصیل
- برابری جنسیتی
- مراقبت‌های بهداشتی
- کشاورزی
- حفظ محیط زیست
- انرژی‌های تجدیدپذیر
- توسعه اجتماعی
کارآفرینی اجتماعی بسته به مدل کسب و کار مورد نظرتان و بودجه موجود می‌تواند در قالب کسب و کار غیر انتفاعی، انتفاعی یا ترکیبی (که با عنوان social enterprise هم آن را می‌شناسند) اجرا شود.
مثال 1: گرامین بانک
گرامین بانک (Grameen Bank) شاید معروفترین نمونه یک کارآفرینی اجتماعی موفق باشد. این سازمان تأمین مالی خرد به‌اتفاق موسسش محمد یونس، موفق به کسب جایزه صلح نوبل در سال 2006 شد.
مردم در مناطق محروم معمولاً به‌علت روش‌های وام دهی نامناسب توان مشارکت در سیستم‌های اقتصادی کشور خود را ندارد. گرامین بانک در تلاش برای ایجاد اقتصادهای محلی پایدار، امکان دریافت وام‌های کوچک توسط آن دسته از مردم روستایی که قصد دارند کار خودشان را شروع کنند مهیا کرده است.
وام‌های خردی که به این افراد—که بسیاری از آنها را زنان تشکیل می‌دهند—تعلق می‌گیرد، به آنها کمک می‌کند تا با بهره بردن از مهارتهایشان به درآمدزایی برسند و، در حالت ایده‌آل، به استقلال مالی دست یابند. با جریان بیشتر پول در این جوامع، اقتصادهای محلی می‌توانند شکوفا شوند.
به‌لطف موفقیت این ساختار وام‌دهی، گرامین بانک توانسته دامنه فعالیت خود را به بیش از 2500 شعبه افزایش بدهد.
تفاوت کارآفرینی و کارآفرینی اجتماعی چیست؟
هدف کارآفرینان اجتماعی همچون کارآفرینان ایجاد یک کسب و کار پایدار با قدرت ماندگار است. به هر حال، در حالی که هدف یک کارآفرین به حداکثر رساندن سود است (مطالعه بیشتر: کارآفرینی چیست؟)، دغدغه اصلی کارآفرین اجتماعی تأثیرگذاری است. اکثر تفاوت‌های دیگر از همین نقطه نظر قابل بررسی است.
در جدول زیر مقایسه بین دو نوع کارآفرینی انجام شده است:
| کارآفرین | کارآفرین اجتماعی | |
| هدف | ایجاد یک کسب و کار پایدار | ایجاد یک کسب و کار پایدار و تأثیرگذار از نظر اجتماعی |
| انگیزه | مالی | مأموریت محور |
| تمرکز | فرد مشتری | گروه‌های اجتماعی |
| رابطه با مسائل اجتماعی | لزوماً ندارد | دارد |
| رقابت/همکاری | رقیب کسب و کارهای مرتبط | همکاری با کسب و کارهای مرتبط |
| موفقیت | بر اساس سوددهی پایدار | بر اساس تأثیرگذاری اجتماعی پایدار |
همچنین مهم است که بدانیم یک کسب و کار می‌تواند دغدغه اجتماعی داشته و در پیشبرد اهداف اجتماعی دستی داشته باشد بدون این که با برچسب کارآفرین اجتماعی شناخته شود. مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) زمانی به اجرا درمی‌آید که یک کسب و کار معمولاً بر اساس سیستم‌های اخلاقی سیاست‌هایی را برای ایجاد اثر مثبت بر جامعه اتخاد می‌کند. برای مثال، ممکن است یک شرکت به موسسات خیریه کمک کند یا برای کاهش آسیب‌های زیست محیطی، انتشار کربن خود را جبران کند.
کارآفرینی اجتماعی در جامعه
کارآفرینی اجتماعی درون ساختارهای جهان کسب و کار کار می‌کند تا بر تغییر اجتماعی اثر بگذارد. این امر تا حد زیادی به پیشرفت، توسعه و نوآوری مرتبط است. درست همان طور که کارآفرینان استارتاپ برهم‌زننده قواعد بازی هستند، کارآفرینان اجتماعی بی‌عدالتی اجتماعی وضع موجود را بر هم می‌زنند.
کارآفرینی اجتماعی مفهوم جدیدی نیست. برای مثال، برخی کارشناسان ممکن است فلورنس نایتینگیل را که اولین مدرسه پرستاری را در سال 1860 ساخته و از این طریق اصلاحاتی در صنعت بهداشت ایجاد کرده، یک کارآفرین اجتماعی بدانند.
به هر حال، واژه «کارآفرین اجتماعی» در سالهای اخیر محبوبیت بیشتری یافته. همزمان با واکاوی این مفهوم توسط مردم و پژوهشگران، می‌آموزیم که چطور رویکردهای مختلف می‌توانند بر جامعه تأثیر بگذارند و بهترین فعالیت‌ها را توسعه می‌دهیم. همزمان، کارآفرینان اجتماعی دائماً در حال بازنگری روی مدل‌های کسب و کار خود هستند تا آنها را به هدف اصلی‌شان برای تغییر اجتماعی نزدیک کند.
مثال 2: شرکت تامز
تامز (TOMS) نمونه دیگری از کارآفرینی اجتماعی است که مدل خود را در صورت نیاز تغییر داده است.
در سال 2006، شرکت کفش‌فروشی تامز مدل «هر فروش یک کمک» را به محبوبیت رساند، مدلی که بسیاری از کسب و کارهای کارآفرینی اجتماعی بعداً از آن الگو گرفتند. قرار بر این شد که این شرکت به ازای هر جفت کفشی که می‌فروشد، یک جفت کفش به یک شخص نیازمند اهداء کند.
به نظر می‌رسید که این استراتژی ساده هم از طریق فروش یک محصول به کسانی که از پس خریدش بر می‌آمدند به آنها برای راه‌اندازی یک کسب و کار موفق کمک می‌کند، و هم مستقیماً با فراهم کردن کفش برای نیازمندان باعث تغییر در جوامع کم‌برخوردار می‌شود.
به هر حال، با گذشت زمان، کارشناسان متوجه شدند که صرفاً اهداء کفش نمی‌تواند باعث تغییر پایدار شود—و حتی ممکن است با اختلال در کار کفش‌فروشی‌های محلی به آن جوامع آسیب بزند.
در واکنش به این موضوع، شرکت تامز طی این سال‌ها مدلش را چند باری تغییر داده است. در حال حاضر، آنها بخشی از سود خود را به تأمین کالاهای مردمی، مشارکت با سازمان‌های اجتماعی و ارائه کمک‌های نقدی برای حمایت از تغییرات پایدار، اختصاص می‌دهند.
سایر کسب و کارها نیز از تجربه شرکت تامز یاد می‌گیرند. برای مثال، شرکت واربی پارکر در برنامه خود، به ازای فروش هر جفت عینک از معاینه چشم و خرید عینک مقرون‌به‌صرفه برای افراد نیازمند حمایت می‌کند.
چگونه اهداف اجتماعی را وارد کارمان کنیم؟
در دل چشم‌انداز کاری هر کارآفرین اجتماعی یک هدف اجتماعی نهفته است، و بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی با یک علت شروع می‌شوند.
معمولاً، قدم اول برای شروع کارآفرینی اجتماعی شناسایی یک مشکل در جامعه و تصمیم برای حل آن مشکل است. کارآفرینان اجتماعی همزمان با یادگیری درباره سازوکارهایی که باعث از یاد نبردن آن مشکل می‌شوند، مدل‌های کسب و کاری ایجاد می‌کنند که مستقیماً به این سازوکارها می‌پردازند.
یادگیری درباره هدف اجتماعی که الهام‌بخش شما می‌شود و نحوه ایجاد یک کسب و کار پیرامون آن، قدم اصلی برای تبدیل شدن به یک کارآفرین اجتماعی موفق است.
سوال‌های متداول
کارآفرینی اجتماعی چیست؟
کارآفرین اجتماعی با هدف ایجاد اثر مثبت بر جامعه یا حل یک مشکل اجتماعی، کسب و کاری را راه‌اندازی می‌کند. هدف اصلی کارآفرین اجتماعی ایجاد تغییر اجتماعی پایدار از طریق کسب و کار است.
تفاوت کارآفرینی و کارآفرینی اجتماعی چیست؟
هدف اصلی یک کارآفرین به حداکثر رساندن سود است در حالی که دغدغه اصلی کارآفرین اجتماعی تأثیرگذاری در جامعه برای حل یک مشکل خاص است.
چگونه یک کارآفرین اجتماعی شویم؟
کارآفرینان اجتماعی راه بسیار سختی پیش رو دارند چرا که علاوه بر چالش‌های یک کارآفرین از جمله جذب سرمایه، پذیرش ریسک کار و مدیریت یک کسب و کار، با پیچیدگی‌های حل مشکلات اجتماعی روبرو خواهند شد. شناخت معضل و جامعه هدف، برقراری ارتباط با آنها و بررسی راهکارهای موجود برای حل مشکل، اولین قدم برای تبدیل شدن به یک کارآفرین اجتماعی است.
مسئولیت اجتماعی (CSR) چیست؟
شرکت‌ها برای اهداف خیرخواهانه معمولاً بخشهایی با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت (Corporate Social Responsibility) راه‌اندازی می‌کنند و بودجه‌ای برای این منظور اختصاص می‌دهند که معمولاً صرف حمایت از خیریه‌ها و سمن‌ها می‌شود.
آیا کارآفرینی اجتماعی درآمدی ندارد؟
کارآفرینی اجتماعی می‌تواند انتفاعی باشد به این معنی که کارآفرین اجتماعی علاوه بر پیشبرد یک هدف اجتماعی از آن کار درآمد نیز داشته باشد. اما وقتی کارآفرین اجتماعی با وجود سرمایه‌گذاری و قبول ریسک، سود حاصل از کسب و کار خود را صرف توسعه همان کار یا امور خیریه و نیکوکاری بکند و درآمدی از آن کار نصیبش نشود، فعالیت او در دسته کارآفرینی اجتماعی غیرانتفاعی یا خیریه قرار می‌گیرد. فعالیت‌های خیریه بارقه نیز در این حوزه قرار می‌گیرد.
همچنین بخوانید:
ایده های کارآفرینی اجتماعی؛ معرفی 10 ایده کارآفرینی کاربردی
کارآفرینی چیست؟ معرفی انواع کارآفرینی